Δυο ψυχοθεραπεύτριες επιχειρούν έναν πρώτο απολογισμό για την χρονιά που αφήνουμε πίσω μας

* Από την Νιόβη Βέλλιου, Ψυχολόγο MSc – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια & την Νίκη Γκόντα, Κοινωνική Λειτουργό – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια.
Με μία γρήγορη αναζήτηση της έννοιας «απολογισμός» φτάσαμε στο παρακάτω: «καταγραφή και δικαιολόγηση των πράξεων για τις οποίες είναι κανείς υπεύθυνος». Φαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια οι άνθρωποι του δυτικού κόσμου έχουμε επιλέξει μια κάπως αυστηρή συνήθεια για να συνοδεύουμε το κλείσιμο του χρόνου. Σε τι λοιπόν μας χρησιμεύει ο απολογισμός; Προαπαιτείται να είμαστε δυνατοί για να τον κάνουμε ή δυναμώνουμε μέσα από αυτόν; Πότε και γιατί τον αποφεύγουμε; Τι κρατάμε από τον φετινό απολογισμό; Ο παρακάτω διάλογος ηχογραφήθηκε λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα:
ΝΓ: Αναρωτιέμαι αν όλοι μπαίνουμε σε μια διαδικασία απολογισμού στο τέλος κάθε χρονιάς. Και αν κάποιοι δεν μπαίνουμε σε αυτή την διαδικασία, πώς κι έτσι; Ο δικός μου απολογισμός είναι σα να «μετρώ κουκιά*». Τις χρονιές που τον αποφεύγω είναι είτε γιατί «δε μου έφτασαν τα κουκιά», είτε γιατί κάποια «βγήκαν χαλασμένα» και δεν βρίσκω τα αποθέματα να τα αντικρίσω όλα αυτά.
ΝΒ: Πράγματι, για να γίνει απολογισμός χρειάζονται κάποια αποθέματα. Από την άλλη όμως, κάνοντας τον απολογισμό μπορεί να δημιουργηθεί χώρος και να αναδυθούν αποθέματα και ελπίδα για το μετά. Περάσαμε μια χρονιά ιδιαίτερα δύσκολη σε επίπεδο συλλογικό, αλλά ενδεχομένως και ατομικό (για δικούς του λόγους ο καθένας). Ακριβώς επειδή με την νέα χρονιά προσμένουμε το συλλογικό μας πρόβλημα να απαντηθεί, πολλοί θα μπούμε σε μια διαδικασία απολογισμού θέλοντας να τραβήξουμε μια γραμμή και να πούμε ότι από εδώ και πέρα περιμένουμε τα πράγματα να κυλήσουν καλά.
ΝΓ: Για μένα, ο απολογισμός τις χρονιές που τον κάνω, έχει τελετουργίες. Μπορεί να έχει ένα ημερολόγιο ή μια συλλογή από ιστορίες. Σκέφτομαι ότι πέρα από τις συλλογικές τελετουργίες πχ το ρεβεγιόν στην αλλαγή του χρόνου, ο καθένας μας ακολουθεί τις δικές του προσωπικές τελετουργίες που τον βοηθούν να κάνει τα «κλεισίματά» του.
ΝΒ: Οι τελετουργίες είναι εξαιρετικά χρήσιμες γιατί διευκολύνουν τους αποχαιρετισμούς και βοηθούν στο να δημιουργηθεί μια ροή, μια συνέχεια στον κύκλο της ζωής. Ωστόσο μερικές φορές έχουμε λόγους να τις αποφεύγουμε. Φέτος, που ήταν μια τόσο σκληρή χρονιά, τι λες να γίνει με τις τελετουργίες των ανθρώπων; Θα μαζευτούμε οι οικογένειες, οι φίλοι;
ΝΓ: Σκέφτομαι ότι κάπως παράδοξα φέτος, ακόμη κι αν δεν βρεθούμε, θα είμαστε παρόντες σε αυτές τις τελετουργίες, ίσως πιο παρόντες από κάθε άλλη φορά.
ΝΒ: Αναρωτιέμαι για όλους εκείνους που συνηθίζουν να περνούν μόνοι την «μελαγχολία των γιορτών»: αν φέτος έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν, θα κάνουν το ίδιο;
ΝΓ: Μια «παράπλευρη ωφέλεια» που νομίζω πως είχε η πανδημία είναι ότι με αφορμή τις ελλείψεις συνειδητοποιήσαμε πόση αξία έχει να αγκαλιάσουμε έναν αγαπημένο μας, ή αυθόρμητα να επισκεφτούμε έναν φίλο μας.
ΝΒ: Ναι, πολλοί νοηματοδοτήσαμε διαφορετικά τις σχέσεις μας με τους γύρω μας.
ΝΓ: Και πέρα από αυτό, νομίζω ότι αποτυπώθηκε στον συλλογικό μας νου μια κοινή αφήγηση που ίσως μας έφερε πιο κοντά. Όταν μοιράζομαι τις ίδιες δυσκολίες μαζί σου, νιώθω ότι πιο εύκολα μπορώ να τις ξεπεράσω, νιώθω ενδεχομένως λιγότερο μόνος και γίνομαι πιο επιεικής και με τον εαυτό μου και μαζί σου.
ΝΒ: Άρα λες ότι το κοινό βίωμα μπορεί να μας συνέδεσε γενικά περισσότερο. Όχι μόνο με τους δικούς μας, αλλά με τον συν-άνθρωπο;
ΝΓ: Ναι, πόσες φορές σκεφτήκαμε τον τελευταίο καιρό θα βάλω μάσκα γιατί δε θέλω να βλάψω κανέναν, κοντινό ή μακρινό μου; Ή πόσες φορές συγκινηθήκαμε με το πως εξελίχθηκαν τα πράγματα για άγνωστους ανθρώπους στις ΜΕΘ; Αυτή η μικρή στιγμή συνειδητοποίησης της θέσης του άλλου, νομίζω ότι είναι ίσως το πιο κεντρικό στοιχείο της χρονιάς που πέρασε.
ΝΒ: Πράγματι! Δεχτήκαμε μια ώθηση που μας έβγαλε έστω στιγμιαία έξω από τον μικρόκοσμό μας: Σαν μια αναλαμπή ενσυναίσθησης όχι μόνο για τους ανθρώπους, αλλά κάθε τι γύρω μας, το περιβάλλον, τον πλανήτη. Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σου, πως πριν ξεκινήσουμε την σημερινή συζήτηση είχα σημειώσει κάποιες λέξεις, οι οποίες για μένα αντιπροσωπεύουν το 2020 και αυτές ήταν: αγωνία, θλίψη, απογοήτευση και κάποιες λέξεις που σηματοδοτούν το 2021: ελπίδα και προσμονή. Όμως τώρα, σκέφτομαι ότι οι λέξεις αυτές δεν μπορούν να χωρέσουν στην μία ή την άλλη χρονιά. Ελπίδα και προσμονή υπήρχε και την χρονιά που πέρασε. Και αγωνία, θλίψη και απογοήτευση είναι αναπόφευκτο να νιώσουμε την επόμενη χρονιά, ως μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας μας.
ΝΓ: Είναι αδύνατον να κουβαλήσουμε από την πρώτη μέρα του χρόνου έως την τελευταία μια ατόφια αφήγηση και να την «βάλουμε στα κουκιά μας». Εξάλλου ο απολογισμός δεν είναι μια μόνο ιστορία αλλά μια δέσμη από ιστορίες που μάλιστα διαφοροποιούνται συνεχώς στην πορεία του χρόνου και επηρεάζονται από φωνές υπαρκτές ή φαντασιακές, γύρω μας ή μέσα μας. Άραγε μας γίνεται αντιληπτό στον τελικό απολογισμό πόσες από αυτές τις ιστορίες είναι δικές μας και πόσες των άλλων;
ΝΒ: Εγώ σκέφτομαι ότι αντί απολογισμού είναι εντάξει να θέλουμε να κρατήσουμε αυτές τις ιστορίες απλώς σαν μεταβλητές. Θυμάμαι αυτό που μας έλεγαν στο δημοτικό, ότι «δεν μπορείς να προσθέσεις τα μήλα με τα πορτοκάλια». Ίσως έχει πιο πολύ νόημα απλά να επιτρέψουμε σε αυτές τις ιστορίες να υπάρχουν, να προσπαθήσουμε να διακρίνουμε τις καταβολές της καθεμιάς από αυτές και να μην τις στριμώχνουμε σε έναν «αλγόριθμο» επιδιώκοντας ένα απόλυτο αποτέλεσμα.
ΝΓ: Ο απολογισμός, έτσι όπως τουλάχιστον γίνεται στον δικό μας πολιτισμό είναι συνυφασμένος όχι μόνο με τον αποχαιρετισμό της χρονιάς, αλλά και με την προετοιμασία μας και την πρόβλεψη για την επόμενη. Επομένως, τουλάχιστον φέτος όπου όλες οι βεβαιότητές μας κλονίστηκαν, θα είχε νόημα να προκαλέσουμε τους εαυτούς μας (εφόσον αποφασίσουμε να τον κάνουμε), να τον κάνουμε κάπως διαφορετικά.
*Στην αρχαία Ελλάδα, τον Μεσαίωνα, την γαλλική επανάσταση τα κουκιά αποτελούσαν τους κλήρους, δηλαδή τα ψηφοδέλτια και χρησιμοποιούνταν ως μέσο επιλογής των αρχόντων. Η έκφραση «μετρώ κουκιά» χρησιμοποιείται παροιμιακά όταν οι υπολογισμοί είναι ακριβείς και δεν επιδέχονται αμφισβήτησης. Εδώ χρησιμοποιείται ως σχόλιο στην συχνά άκαμπτη και στενή συλλογιστική που ακολουθούμε.
Δείτε ακόμα:

«Φταίω εγώ»: Πότε η φράση αυτή γίνεται ο χειρότερος εχθρός μας;