Απαντάμε στις ερωτήσεις σας για την άσκηση & την άθληση / WORDS for Change

Σε αυτό το άρθρο ο κύριος Ευάγγελος Μανωλόπουλος, Αθλητικός Ψυχολόγος , απαντά στις ερωτήσεις του κοινού σχετικά με την άσκηση & την άθληση.

1.Τι μπορώ να κάνω όταν το παιδί μου απογοητεύεται ή θέλει να τα παρατήσει μετά από μια αποτυχία στο άθλημα με το οποίο ασχολείται;

Το να βιώσει ένα παιδί το συναίσθημα της απογοήτευσης μετά από ένα ανεπιτυχές αποτέλεσμα είναι απόλυτα αναμενόμενο και κατανοητό. Αυτό που χρειάζεται το παιδί από τον γονιό εκείνη τη στιγμή είναι να αποδεχτεί πρώτα ο ίδιος ο γονιός το αρνητικό συναίσθημα που βιώνει το παιδί και να το επικυρώσει με μία έκφραση όπως «καταλαβαίνω την απογοήτευσή σου», «είναι λογικό να νιώθεις έτσι» κ.α.  Να δείξει, δηλαδή, στο παιδί ότι είναι εντάξει να νιώθει έτσι. Πολλοί γονείς, στην προσπάθειά τους να κάνουν το παιδί να νιώσει καλύτερα, ακυρώνουν το συναίσθημα του παιδιού με εκφράσεις όπως «δεν πειράζει», «μη στενοχωριέσαι» κ.α. Η ακύρωση του συναισθήματος πολλές φορές μπερδεύει τα παιδιά ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που οι γονείς λένε με λόγια «δεν πειράζει» αλλά η όλη συμπεριφορά τους δείχνει ότι πραγματικά πειράζει.

Επίσης, χρειάζεται ο γονιός να επισημάνει ότι στον αθλητισμό, αλλά και στη ζωή, μεγαλύτερη σημασία έχει η προσπάθεια, η οποία θα φέρει το αποτέλεσμα, κι αν δεν το φέρει στο παρόν τότε με τη συνεχή προσπάθεια πιθανώς θα το φέρει στο μέλλον. Ακόμη, είναι σημαντικό να επισημαίνεται η αξία της προσπάθειας και στην καθημερινότητα του παιδιού και να δείχνουν πρώτοι από όλους οι ίδιοι οι γονείς ότι ενδιαφέρονται για τον αθλητισμό του παιδιού στη βάση της προσωπικής βελτίωσης, της ευχαρίστησης και της προσωπικής προσπάθειας στις προπονήσεις και στους αγώνες του. Ερωτήσεις όπως «τι καινούριο έμαθες σήμερα», «πώς πέρασες» και «πόσο προσπάθησες» μπορούν να δείξουν στο παιδί ότι αυτά είναι που ενδιαφέρουν πραγματικά τον γονέα και όχι πόσα γκολ έβαλε ή πόσο γρήγορα κολύμπησε. 

Τέλος, είναι σημαντική η αποσύνδεση της επιτυχίας στον αθλητισμό με την εξωτερική επιβράβευση. Αν θέλετε να πάτε το παιδί σας στο πάρκο ή για φαγητό ή αν θέλετε να του αγοράσετε παιχνίδι ή ρούχο, να το κάνετε ανεξαρτήτως αν κέρδισε ή έχασε, ανεξαρτήτως αν βγήκε πρώτος ή τελευταίος στην κούρσα του.

Η αντιμετώπιση που έχει το παιδί στο ανεπιτυχές αποτέλεσμα είναι απόρροια της συνολικής αξίας που δίνει το ίδιο, η οικογένεια και ο σύλλογος στην επιτυχία και στο αποτέλεσμα.

2.  Ποια είναι τα σημάδια που υποδηλώνουν οτι ο ανταγωνισμός γίνεται επιβλαβής για το παιδί μου και τι μπορώ να κάνω για αυτό;

Κάθε παιδί ξεκινάει στον αθλητισμό με στόχο να μάθει, να ευχαριστηθεί και να παίξει με τους συνομήλικούς του. Πολύ γρήγορα, όμως, σε ορισμένες περιπτώσεις ο αθλητισμός μετατρέπεται σε πρωταθλητισμό, όπου σημασία δεν έχουν όλα τα παραπάνω αλλά το αποτέλεσμα στη βάση του ανταγωνισμού. Ο ανταγωνισμός μπορεί να αποτελέσει ένα εμπόδιο για τη συμμετοχή του παιδιού στον αθλητισμό καθώς το παιδί μαθαίνει να μην αξιολογεί τη δική του προσπάθεια καθαυτή αλλά την απόδοσή του βάσει της απόδοσης των άλλων, όπου συνήθως το αποτέλεσμα είναι εναντίον του ίδιου του παιδιού.

Η αρνητική επίπτωση θα εκφραστεί είτε με έντονη συναισθηματική δυσφορία είτε με τάση για απόσυρση από τον αθλητισμό. 

Η συναισθηματική έκφραση μπορεί να έρθει είτε με την άμεση λεκτική επικοινωνία του συναισθήματος (π.χ. «είμαι στενοχωρημένος/η») είτε με την έμμεση επικοινωνία σε επίπεδο διάθεσης, συμπεριφοράς ή άλλων συναισθημάτων (π.χ. θυμού). Ακόμη, δεν πρέπει να παραβλέπεται η σωματική έκφραση του συναισθήματος όπως για παράδειγμα η απουσία όρεξης, η δυσκολία στον ύπνο, η κνίδωση ή ο πόνος στο στομάχι. Ένα παιδί που αλλάζει απότομα τρόπο έκφρασης, συμπεριφοράς, συνηθειών ή διάθεσης, τότε πιθανότατα προσπαθεί έμμεσα να επικοινωνήσει κάτι.

Η συμπεριφορική έκφραση μπορεί να εντοπιστεί στην αλλαγή της επιθυμίας ή της διάθεσης του παιδιού για εμπλοκή στην αθλητική δραστηριότητα. Ένα παιδί το οποίο σταματάει να ευχαριστιέται αυτό που κάνει λόγω του ανταγωνισμού, θα το εκφράσει με τάση για διακοπή του αθλητισμού, ελλιπή παρουσία στις προπονήσεις και μειωμένη προσπάθεια στην προπόνηση. Ο λόγος πίσω από αυτή τη συμπεριφορική έκφραση πολλές φορές είναι η δυσκολία του παιδιού να αντιληφθεί και το ίδιο ακόμη τι συμβαίνει και βλέπει την μειωμένη εμπλοκή του στον αθλητισμό σαν έναν μηχανισμό συναισθηματικής απεμπλοκής από αυτό.

Ο γονιός χρειάζεται να είναι σε θέση να αφουγκραστεί τις ανάγκες του παιδιού, να δει τα σημάδια και να υποστηρίξει το παιδί στη βάση της επιθυμίας του παιδιού και όχι στη βάση απαραίτητα του τι θα ήθελε ο γονιός να γίνει.

3. Πώς να το προστατεύσω από το burnout ή από το να ταυτίζεται μόνο με την επιτυχία;

Το burnout και η ταύτιση με την επιτυχία θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι δύο συγκοινωνούντα δοχεία. Η συναισθηματική, σωματική και συμπεριφορική εξουθένωση έρχεται στον αθλητισμό ως αποτέλεσμα της επίμονης και υπέρμετρης αναζήτησης της επιτυχίας.

Πώς όμως ένα παιδί μαθαίνει να ταυτίζεται και να κυνηγάει την επιτυχία;

Η ταύτιση και το κυνήγι της επιτυχίας είναι μια μαθημένη συμπεριφορά. Κανένα παιδί δεν ξεκινάει τον αθλητισμό, από νηπιακή ακόμη ηλικία, για να βγει πρώτο. Η αναζήτηση της νίκης είναι μια συμπεριφορά που «κληρονομούν», άθελα ή ηθελημένα, οι γονείς στα παιδιά ή ο σύλλογος στον οποίο το παιδί αθλείται. Ο αθλητισμός έχει στη βάση του τον ανταγωνισμό, για παράδειγμα σε έναν αγώνα μπάσκετ υπάρχει στο τέλος μια ομάδα που κέρδισε και μια ομάδα που έχασε. Το πόση, όμως, βαρύτητα θα δώσει το παιδί στο αν η ομάδα του κέρδισε ή έχασε είναι αποτέλεσμα της βαρύτητας που δίνει η οικογένεια και ο σύλλογος σε αυτό. 

Η προστασία λοιπόν, από το burnout ή την ταύτιση με την επιτυχία θα ήταν πιο αποτελεσματικό να έρθει με την μορφή έγκαιρης παρέμβασης όταν ακόμη το παιδί πλάθει στο μυαλό και στη σκέψη του το πώς αξιολογεί την αθλητικού του εμπλοκή.

Είναι μείζονος σημασίας το πώς οι ίδιοι οι γονείς αντιλαμβάνονται την επιτυχία του παιδιού στον αθλητισμό, πώς αυτό το επικοινωνούν στο παιδί και πώς το προστατεύουν από «κακοτοπιές». Μια τέτοια θεμελιώδους σημασίας «κακοτοπιά» είναι η επιλογή του συλλόγου που θα αθληθεί το παιδί. Η επιλογή του αθλητικού συλλόγου χρειάζεται να γίνει με βάση της φιλοσοφίας της ομάδας, της κατάρτισης και της προσέγγισης του προπονητή και των αγωνιστικών στόχων που τίθενται (βελτίωση ή νίκη με κάθε κόστος). Ένας σύλλογος που εστιάζει στη βελτίωση μπορεί να είναι προστατευτικός παράγοντας για την εμφάνιση του burnout, να προστατεύσει δηλαδή το παιδί από το να το βιώσει, ενώ ένας σύλλογος ή ένας προπονητής που δίνει βαρύτητα μόνο στη νίκη μπορεί να οδηγήσει πιο εύκολα το παιδί στην ταύτιση με την επιτυχία και το burnout.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι για να προστατεύσουμε το παιδί από την ταύτιση με την επιτυχία και την εμφάνιση του burnout θα χρειαστεί να φτιάξουμε γύρω του το περιβάλλον που θα εστιάσει στη βελτίωση, στην προσπάθεια και στην ευχαρίστηση, ώστε το παιδί να μάθει να αναζητά αυτά και όχι οπωσδήποτε την επιτυχία με όρους αποτελέσματος.

4. Πότε είναι καλό να επισκεφθούμε έναν αθλητικό ψυχολόγο;

Κάθε αθλητής θα μπορούσε να επωφεληθεί από τη συνεργασία με έναν αθλητικό ψυχολόγο. Συνήθως όμως, ένας αθλητής θα έρθει στην πόρτα μας όταν είτε βιώνει έντονο δυσφορικό συναίσθημα είτε εμφανίζει μειωμένη του επιθυμητού απόδοση. Με απλά λόγια, κάποιος θα έρθει συνήθως στην πόρτα μας όταν νιώσει ότι υπάρχει κάποιο ζήτημα για να αντιμετωπίσει. Ο ρόλος του αθλητικού ψυχολόγου όμως, δεν είναι μόνο να λειτουργεί πυροσβεστικά σε κάποιο ζήτημα που ανακύπτει αλλά να δουλεύει στοχευμένα σε κομμάτια της πνευματικής προετοιμασίας με τους αθλητές.

Ένας αθλητής μπορεί να επισκεφθεί έναν αθλητικό ψυχολόγο είτε έχοντας ένα συγκεκριμένο αίτημα προς διαχείριση είτε θέλοντας να αναπτύξει κομμάτια της πνευματικής του προετοιμασίας και απόδοσης. Η πνευματική και ψυχολογική προετοιμασία, βάσει ερευνών αλλά και της γνώμης της πλειονότητας των αθλητών, έχει έναν πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στην απόδοση του αθλητή. Εντούτοις, μία μειοψηφία μόνο των αθλητών δουλεύει στοχευμένα κομμάτια της πνευματικής προετοιμασίας, όπως η διαχείριση του άγχους, η συγκέντρωση προσοχής, η αυτοπεποίθηση, οι σχέσεις μέσα στην ομάδα κ.α. Συνεπώς, αν ένας αθλητής δεν δουλέψει στοχευμένα στην πνευματική του προετοιμασία, τότε το επίπεδο της πνευματικής του προετοιμασίας θα εξαρτάται από την τυχαιότητα ή από άλλους αστάθμητους παράγοντες. 

Ένας αθλητικός ψυχολόγος θα δουλέψει εξατομικευμένα με τον κάθε αθλητή στη βάση των δικών του αναγκών παρέχοντας ένα πρόγραμμα παρέμβασης που θα στηρίζεται σε όσα ο αθλητής αναφέρει αλλά και σε όσα ανακαλυφθούν στην πορεία. Όπως συνηθίζω να αναφέρω στους αθλητές μου από την αρχή της συνεργασίας μας, η παρέμβαση δεν αφορά μόνο στην αθλητική ενασχόληση αλλά αντιλαμβάνεται τον αθλητή (και το παιδί) με έναν ολιστικό τρόπο, ως έναν άνθρωπο όπου ο ρόλος του αθλητή συνυπάρχει με οποιονδήποτε άλλον ρόλο στην καθημερινότητα του (π.χ. μαθητής/ρια, γιος/κόρη, φίλος/η κ.α.) και όσα συμβαίνουν εντός αγωνιστικού χώρου επηρεάζουν και επηρεάζονται από όσα συμβαίνουν στη ζωή και εκτός αγωνίσματος.

Η συνεργασία με έναν αθλητικό ψυχολόγο μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη, τόσο σε επίπεδο απόδοσης όσο και σε επίπεδο συναισθηματικής ευεξίας, και ακόμη κι αν δεν εντοπίζεται ένα ξεκάθαρο και άμεσο προς διαχείριση ζήτημα, η κατάλληλη πνευματική και ψυχολογική προετοιμασία μπορεί να έχει πάρα πολλά οφέλη για την αθλητική απόδοση.