Πρώτη φορά κατασκήνωση! Πώς προετοιμάζεται το παιδί

Γράφει η Αθανασία Στεργίου, ψυχολόγος της κατασκήνωσης Τσαφ Τσουφ
Η πρώτη φορά που θα πάει το παιδί κατασκήνωση ενδεχομένως να είναι μια μικρή δοκιμασία, όχι μόνο για το ίδιο το παιδί αλλά και για τους γονείς. Η διαδικασία προσαρμογής και των δύο συχνά αποδεικνύεται δύσκολη καθώς το παιδί με δυσκολία αποχωρίζεται την ασφάλεια του σπιτιού του, αλλά και οι γονείς από την πλευρά τους δεν έχουν λιγότερο άγχος, το οποίο έμμεσα μεταφέρεται στο παιδί.  Η σωστή προετοιμασία είναι πολύτιμη. Η κατασκήνωση δεν είναι απλά μια εναλλακτική μορφή διασκέδασης, είναι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα που εξασφαλίζει πλούσιες εμπειρίες, οι οποίες βοηθούν το παιδί να ωριμάσει, να ανακαλύψει τον εαυτό του και να ενεργοποιήσει το κρυφό του δυναμικό. 

Πρώτη φορά κατασκήνωση: Κατάλληλες ενέργειες 

1. Δείτε παρέα το ενημερωτικό φυλλάδιο της κατασκήνωσης που έχετε επιλέξει για τις καλοκαιρινές διακοπές. Οι ποικίλες και διασκεδαστικές δραστηριότητες που θα απασχολούν το παιδί εκεί θα του κεντρίσουν το ενδιαφέρον. Δείξτε τον ενθουσιασμό και τη χαρά σας για τη νέα περιπέτεια του παιδιού σας, κι έτσι θα νιώσει κι εκείνο με τη σειρά του λιγότερο φόβο για το νέο περιβάλλον.
2. Παροτρύνετε και τις οικογένειες των φίλων του παιδιού σας να στείλουν και τα δικά τους παιδιά σε μια κατασκήνωση, ώστε να περάσουν παρέα μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Θα διασκεδάσουν, θα παίξουν, θα κάνουν βουτιές και το σημαντικότερο θα νιώσουν περισσότερη ασφάλεια, αφού θα έχουν το ένα τον άλλο.
3. Συζητήστε με τα παιδιά σας για τις δικές σας εμπειρίες από τις κατασκηνώσεις που πήγατε ως παιδιά. Μιλήστε τους για τι κάνατε καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, πως περνούσατε τα βράδια, τι τραγούδια φωνάζατε, πόσους φίλους κάνατε και οτιδήποτε άλλο θυμάστε. Οι δικές σας αναμνήσεις θα λειτουργήσουν ευεργετικά στη ψυχολογία του παιδιού σας και θα τα βοηθήσει να δουν με άλλο μάτι την κατασκήνωση.
4. Τα παιδιά νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια και οικειότητα σε ένα καινούριο χώρο, όταν έχουν μαζί τους κάτι από το σπίτι τους. Η συντροφιά ενός παιχνιδιού, μιας πιτζάμας, σίγουρα θα είναι ένα είδος παρηγοριάς το πρώτο και πιο δύσκολο βράδυ.
5. Καθησυχάστε τα παιδιά για την παρουσία των υπευθύνων του χώρου. Οτιδήποτε κι αν χρειαστούν, θα μπορούν να το ζητήσουν ελεύθερα από τους αρμόδιους, ανά πάσα ώρα και στιγμή.
6. Για να αποφύγετε τα τηλεφωνήματα του παιδιού που θα σας ζητά να γυρίσει σπίτι το συντομότερο, ξεκινήστε να το προετοιμάσετε για την ιδέα της κατασκήνωσης και τι ακριβώς συνεπάγεται αυτό.
7. Το παιδί σας πρέπει να συνειδητοποιήσει σταδιακά ότι εκεί δε θα σας βλέπει κάθε μέρα. Για να το ηρεμήσετε, πείτε του κάθε πότε θα μπορείτε να μιλάτε στο τηλέφωνο, καθώς και πότε θα το επισκέπτεστε, κατόπιν συνεννόησης με τη διοργάνωση.
8. Αναγνωρίστε στο παιδί ότι το να του λείπει το σπίτι του είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα. Είναι σημαντικό να του δοθεί χώρος και χρόνος να εκφράσει τις ανησυχίες του σε σχέση με την κατασκήνωση και τον επικείμενο αποχωρισμό του από εσάς. Οι ανησυχίες του, καλό είναι να αντιμετωπίζονται με σεβασμό, αλλά χωρίς υπερβολές (ούτε να μεγεθύνονται ούτε να υποβιβάζονται). Αφού εισακουστούν οι σκέψεις του, μπορούν να συζητηθούν και οι στρατηγικές αντιμετώπισης και πιθανές λύσεις.
9. Την ημέρα της εισόδου αφήστε το παιδί στην κατασκήνωση και αποχαιρετήστε το σύντομα αγκαλιάζοντας το θερμά αλλά χωρίς υπερβολικές συναισθηματικές εξάρσεις.
10. Ενθαρρύνετε το παιδί να εξακολουθήσει να εκφράζει τα συναισθήματά του σε σας καθώς και να τα μοιράζεται με κάποιο στέλεχος της κατασκήνωσης που νιώθει άνετα.

Αν ταυτόχρονα με το παιδί, βιώνετε και εσείς άγχος αποχωρισμού να είστε σίγουροι ότι το παιδί θα το καταλάβει και αυτό θα το επηρεάσει αρνητικά στην προετοιμασία του. Όσα του λέτε, πρέπει πραγματικά να τα ενστερνίζεστε κα εσείς για τα πιστέψει.
Τα παιδιά καταλαβαίνουν τα πάντα, ακόμα και αυτά που δεν τους λέμε με λόγια.

Θα πρέπει να είναι δική του απόφαση ή είναι καλό να ενθαρρύνουν το παιδί οι γονείς;

Κάθε γονέας γνωρίζει το παιδί του καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο, έτσι που ξέρει ποια πράγματα είναι ικανό να κάνει. Ωστόσο, πολλές φορές τα παιδιά δεν δηλώνουν την επιθυμία τους να δοκιμάσουν νέα πράγματα λόγω της αμφιβολίας τους αν θα τα καταφέρουν. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και η κατασκήνωση. Μπορείτε πάντα να ενθαρρύνετε το παιδί σας να πάει κατασκήνωση δείχνοντας του ότι πιστεύετε  σε αυτό και επισημαίνοντας την αξία της προσπάθειας του να δοκιμάσει, με απλό, ειλικρινή και φιλικό τρόπο, και ζητώντας πάντα τη γνώμη και τη συγκατάθεσή του. Καλό είναι επίσης,  η συζήτηση περί καλοκαιρινών διακοπών μακριά από το σπίτι να γίνει αρκετές εβδομάδες πριν από την αναχώρηση, ώστε να έχει το παιδί τον χρόνο να επεξεργαστεί την ιδέα και να προετοιμαστεί ψυχολογικά. Βέβαια,  εάν είναι εντελώς αρνητικό στην ιδέα, καλό θα είναι να σεβαστείτε την επιθυμία του, διότι το ξεκίνημα της κατασκήνωσης πρέπει να είναι αποτέλεσμα συναπόφασης γονιών- παιδιού και όχι να του “επιβληθεί”.

Σε ποια ηλικία είναι καλό να πάει για πρώτη φορά κατασκήνωση;

Η ωριμότητα του παιδιού (συναισθηματική και κοινωνική), η επιθυμία του να πάει κατασκήνωση και ο βαθμός αυτονομίας του είναι οι πλέον σημαντικοί παράγοντες για να αποφασίσουν οι γονείς αν το παιδί είναι έτοιμο για κατασκήνωση. Συνήθως αυτές οι παράμετροι συμπίπτουν με τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου, οπότε η ηλικία των 7-8 ετών είναι κατά κανόνα κατάλληλη για να ζήσει το παιδί αυτήν την εμπειρία. Ηλικία κατά την οποία βέβαια έχει ήδη έρθει σε επαφή με άλλα παιδιά είτε στον παιδικό σταθμό είτε στο σχολείο, έχει αναπτύξει δηλαδή μία κοινωνικότητα. Αυτό το όριο βέβαια δεν είναι απόλυτο. Μερικά παιδιά το ζητούν από μονά τους και μπορούν να το κάνουν νωρίτερα. Αυτό προϋποθέτει, εκτός από τα παραπάνω, να έχει μάθει να αποχωρίζεται τους γονείς του και να μπορεί να επεξεργαστούν συναισθηματικά αυτό τον αποχωρισμό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό με την δική του προσωπικότητα, δυναμική και αναπτυξιακή πορεία.  Κάποιο παιδί σε ηλικία 6 ετών μπορεί να έχει αποκτήσει τις γνωστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες,  που είναι απαραίτητες και θα το βοηθήσουν να ανταπεξέλθει και να διασκεδάσει στην κατασκήνωση ενώ ένα άλλο όχι. 

Ωστόσο, ακόμη και αν νιώθουμε ότι το παιδί μας δεν είναι έτοιμο,πρέπει να αναλογιστούμε ότι πολλές φορές η υπερπροστασία μας και η δική μας ανάγκη σαν γονείς να στηρίξουμε το παιδί μας σε πράγματα που μπορεί να κάνει μόνο του, του κόβει τα φτερά και το οδηγεί στο να εγκαταλείπει εύκολα την προσπάθεια για αυτονομία. 

Τι είναι εκείνο που συνήθως δυσκολεύει τα παιδιά που πηγαίνουν για πρώτη φορά κατασκήνωση;

Η συνηθέστερη δυσκολία που αντιμετωπίζει ένα παιδί που πηγαίνει πρώτη φορά  στην κατασκήνωση, είναι ο αποχωρισμός από τους γονείς τους. Συνήθως το παιδί διαισθάνεται τον φόβο ότι οι γονείς θα το εγκαταλείψουν και δε θα γυρίσουν να το πάρουν. Ενδεχομένως η υπερβολική προσκόλληση του ιδιαίτερα στη μητέρα  του αλλά και της μητέρας στο παιδί, να το δυσκολεύει να την αποχωριστεί και να μείνει στην κατασκήνωση. Ένας ακόμα φόβος του μπορεί να είναι ότι, ξαφνικά βρίσκεται σε ένα νέο περιβάλλον, με άγνωστο κόσμο, έξω από την ασφάλεια του σπιτιού του, στο οποίο προκειμένου να προσαρμοστεί και να επιβιώσει χρειάζεται να αναπτύξει νέες δεξιότητες (για τις οποίες αγωνιά αν θα τα καταφέρει). Η χρήση τουαλέτας, μπάνιου και  ο ύπνος  σε μία τελείως καινούρια συνθήκη είναι πιθανόν να δυσκολέψουν το παιδί την πρώτη φορά που μένει στην κατασκήνωση. Περαιτέρω παιδιά πιο συνεσταλμένα βιώνουν συνήθως άγχος για το αν θα καταφέρουν να κάνουν φίλους και να γίνουν αποδεκτά από την ομάδα των συνομηλίκων τους. Ωστόσο παρά τις παραπάνω δυσκολίες οφείλουμε να δίνουμε την ευκαιρία στα παιδιά να δοκιμάσουν τον εαυτό τους και τις δυνάμεις του καθώς:

Ο δρόμος για την αυτονομία και την ελευθερία δε διδάσκεται, αλλά μαθαίνεται μόνο από το προσωπικό βίωμα.

Τι πρέπει να κάνουμε αν το παιδί γκρινιάζει ή δεν θέλει να μείνει;

Πρώτα απ’ όλα είναι σημαντικό κάθε γονέας να αναρωτηθεί πώς ο ίδιος αντιμετωπίζει τον αποχωρισμό και τι σημαίνει για αυτόν αυτή η μετάβαση του παιδιού του. 
Προσπαθήστε 
1. Να αφήσετε το παιδί να εκφράσει το φόβο του.. είναι «εντάξει να νιώθει έτσι!»
 2. Να του δείξετε ξεκάθαρα ότι καταλαβαίνετε και συμπάσχετε με τα συναισθήματα του, ότι το αγαπάτε, ότι δε θα το αφήσετε εκεί για πάντα, αλλά θα το πάρετε πίσω την συμφωνημένη ημερομηνία 
3. Να του δώσετε μια συγκεκριμένη προοπτική σε σχέση με την επικοινωνία του μαζί σας αλλά και τις επισκέψεις σας στην κατασκήνωση π.χ. διαβεβαιώστε το για τις ώρες που μπορείτε να επικοινωνείτε και ότι θα είστε συνεπείς στις συναντήσεις που μπορείτε να έχετε μαζί του, σύμφωνα με το πρόγραμμα της κατασκήνωσης. Φροντίστε να μην ματαιώσετε επισκέψεις που έχετε συμφωνήσει ότι θα πραγματοποιήσετε, γιατί αυτό μπορεί να εντείνει το άγχος του. 
4. Να το ενθαρρύνετε να εξακολουθήσει να εκφράζει τα συναισθήματα του. 
5. Να δείξετε ότι έχετε εμπιστοσύνη στις ικανότητες του να καταφέρει να παραμείνει και να περάσει αξέχαστα στην κατασκήνωση 
6. Να το επιβραβεύσετε λέγοντας του πόσο καλά τα έχει καταφέρει ως τώρα π.χ. να παραμείνει 3 μέρες και να προσπαθήσει άλλες 3. 
7. Να αποσπάσετε την προσοχή του από τα αρνητικά συναισθήματα δίνοντας του κίνητρο να εμπλακεί σε δραστηριότητες, ώστε να αρχίσει να εντάσσεται στην κατασκήνωση. Πείτε του για παράδειγμα «θέλω πολύ αύριο που θα μιλήσουμε να μου πεις κάτι καινούριο που έχεις μάθει!!» 
8. Να συζητήσετε ξανά τους στόχους που έχετε βάλει για την κατασκήνωση και επαναπροσδιορίστε αυτούς που αποδεικνύονται μη ρεαλιστικοί (ώστε να μην απογοητεύεται αν δεν τα καταφέρνει) 
9. Να παροτρύνετε το παιδί να σας μιλήσει για τις καινούριες του εμπειρίες, γνώσεις και δεξιότητες που κατάφερε να αποκτήσει, να σας μιλήσει για κάτι που διεκπεραίωσε επιτυχώς και για όσα το κάνουν να νιώθει ευχάριστα 
10. Να ρωτήσετε αν υπάρχει κάτι άλλο που θα ήθελε να κάνει στην κατασκήνωση και ενθαρρύνετε το να δοκιμάσει. 
11. Να το καθησυχάσετε για κάτι που δεν κατάφερε καλά. Δεν πειράζει θα τα καταφέρει καλύτερα την επόμενη φορά! Αντιθέτως επιβραβεύστε το για κάτι άλλο στο οποίο πραγματικά τα καταφέρνει!
Αποφύγετε
1. Να το προσβάλετε λέγοντας του ότι είναι παιδική αυτή του η συμπεριφορά
 2. Να το συγκρίνετε με άλλα παιδιά του συγγενικού ή φιλικού περιβάλλοντος σας 
3. Να του προτείνετε να αγνοήσει τα συναισθήματα του και ότι υπερβάλει 
4. Να του υπενθυμίζετε πότε θα πάτε να το πάρετε (αυτό κάνει το παιδί να εστιάσει στην φυγή του από την κατασκήνωση μετρώντας μέρες αντίστροφα). 
5. Να του πείτε εξαρχής πως αν νιώθει ότι του λείπετε, θα πάτε κατευθείαν να το πάρετε . Μια ανάλογη τακτική όχι μόνο θα του εγκαταστήσει την προσδοκία ότι θα νιώσει έτσι αλλά ταυτόχρονά δεν του επιτρέπει να εστιάσει στο να ξεπεράσει αυτό το συναίσθημα και συνεπώς του στερεί την δυνατότητα να προσπαθήσει να αποκτήσει νέες δεξιότητες και στρατηγικές αντιμετώπισης του αποχωρισμού.

Πώς επιτυγχάνεται η κοινωνικοποίηση αν το παιδί είναι πιο μοναχικό ;

Ένα βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας είναι ο τρόπος που το άτομο διαμορφώνει σχέσεις και αλληλοεπιδρά με τους άλλους. Υπάρχουν παιδιά που είναι εκδηλωτικά,, δημιουργούν εύκολα σχέσεις με τους άλλους, και άλλα που είναι πιο επιφυλακτικά, πιο επιλεκτικά, και έχουν περιορισμένες επαφές. Σε περιπτώσεις ήπιων  κοινωνικών αναστολών, οι αρμόδιοι του παιδιού στην κατασκήνωση αποδέχονται την ιδιαιτερότητα της ιδιοσυγκρασίας του, τον χρόνο που πιθανώς χρειάζεται για να εξοικειωθεί με τις νέες καταστάσεις και πρόσωπα και την ανάγκη του για επιλεκτική συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες.
Από την άλλη, αν αυτή η επιφυλακτικότητα για κοινωνικοποίηση δημιουργεί πρόβλημα στο παιδί η κατασκήνωση ανταποκρίνεται και το υποστηρίζει. Αρχικά  όλα τα μέλη και το προσωπικό της κατασκήνωσης ενστερνίζονται μία στάση αποδοχής, στήριξης, ενίσχυσης της έκφρασης και της αυτοεκτίμησης κάθε παιδιού που βρίσκεται υπό την προστασία και την ευθύνη τους. Αυτή η δημιουργία μίας σχέσης εμπιστοσύνης ας πούμε με την ομαδάρχισσα μπορεί να βοηθήσει το παιδί να αισθανθεί ασφάλεια και να αποτελέσει μία γέφυρα στις σχέσεις του με του συνομηλίκους. Περαιτέρω η στάση κατανόησης και αποδοχής από την ομάδα συνομηλίκων μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά που φοβούνται την απόρριψη. Η ένταξη στην ομάδα γίνεται βαθμιαία και βασίζεται στην ενθάρρυνση και όχι στον ανταγωνισμό και στη σύγκριση. Μερικοί τρόποι μέσω των οποίων προωθείται η κοινωνικοποίηση των πιο συνεσταλμένων παιδιών στην κατασκήνωση είναι, η ένταξη τους σε συγκεκριμένες ομάδες δραστηριοτήτων, η ανάθεση δραστηριοτήτων και η ενθάρρυνση ν’ ανταποκριθούν στα ερεθίσματα. Άλλες τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι η διερεύνηση των ενδιαφερόντων των παιδιών και η χρησιμοποίηση τους ως βάση για συζήτηση και άλλες δραστηριότητες, η επίδειξη των όσων έχουν καταφέρει στους συνομηλίκους τους , η ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων και η συχνή επιβράβευση. Σημαντικό εδώ είναι να επισημανθεί ότι οι παραπάνω τεχνικές χαρακτηρίζονται από διακριτικότητα ώστε το παιδί να μην τις αισθανθεί ως πίεση και του προκληθεί περισσότερο άγχος. 
Συμπερασματικά, φτιάχνοντας ένα περιβάλλον στα μέτρα του κάθε παιδιού, επιτρέπουμε σε όλες και όλους να κινηθούν ελεύθερα, να αυτοεξυπηρετηθούν, να παίξουν, να δουλέψουν ατομικά ή ομαδικά . Να αναπτύξουν τις ατομικές τους δυνάμεις αλλά και να συνεργαστούν. Η δόμηση του εαυτού συμβαίνει από το ίδιο το άτομο, χωρίς συνεχής ενήλικες κατευθύνσεις. Οι ενήλικες δημιουργούμε ένα γόνιμο περιβάλλον με ερεθίσματα που να καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών. Ένα περιβάλλον ελκυστικό και περιποιημένο, που να τηρούνται κανόνες υγιεινής, και μέσα σε αυτό, το παιδί να έχει δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις που προκύπτουν από τη συλλογική ζωή. Με αυτόν τον τρόπο κοινωνικοποιείται και βιώνει το αίσθημα του ‘ανήκειν’ σε μία ομάδα, ως ένα ξεχωριστό και  μοναδικό μέλος. 

Επισκέψεις/ επικοινωνία γονέων, κάθε πότε προτείνεται; 

Ένα παιδί, για να μπορέσει να «κινείται» και μόνο του αυτόνομα, αλλά και παράλληλα να γνωρίζει ότι οι γονείς είναι δίπλα του, το υποστηρίζουν και το ενθαρρύνουν χρειάζεται να νοιώσει την ελευθερία και την εμπιστοσύνη που απαιτείται. Η επικοινωνία έχει καθοριστικό ρόλο. Επικοινωνία δεν είναι, όπως νομίζουν πολλοί γονείς, απλά να μιλάμε στο παιδί, άλλο μιλάω και άλλο επικοινωνώ. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός τηλεφωνικών κλήσεων  ή επισκέψεων που μπορεί να κριθεί κατάλληλος για κάθε παιδί. Κάθε παιδί είναι ξεχωριστό και η οικογένεια σε συνεργασία με τους αρμόδιους για το παιδί πρέπει να αποφασίσουν ποια είναι η συχνότητα αυτών των επισκέψεων ώστε να ενισχύεται η προσαρμογή του παιδιού. Υπάρχουν παιδιά αυτόνομα και ανεξάρτητα, τα οποία δεν επηρεάζονται από την καθημερινή τηλεφωνική επικοινωνία ή επίσκεψη των γονέων. Υπάρχουν όμως, άλλα παιδιά που για διάφορους λόγους δυσκολεύονται να προσαρμοστούν και αυτή η καθημερινή επικοινωνία ή επίσκεψη δημιουργεί ακόμη περισσότερα εμπόδια στην προσαρμογή τους. 
Ο τρόπος με τον οποίον αντιμετωπίζουν οι γονείς τις αντιδράσεις του παιδιού στο άγχος του αποχωρισμού, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς αυτής. Ο ενδεδειγμένος τρόπος είναι οι γονείς να εξηγούν στο παιδί τους λόγους αποχώρησής τους και να το διαβεβαιώνουν ότι σύντομα θα επιστρέψουν. Το παιδί που θα βιώσει την αποχώρηση αλλά και την επιστροφή των γονέων του, μαθαίνει ότι αυτό είναι κάτι πρόσκαιρο και επανορθώσιμο και το αποδέχεται. Τόσο στις τηλεφωνικές κλίσεις όσο και στις επισκέψεις ο αποχαιρετισμός θα πρέπει να είναι σύντομος με συναισθηματική σταθερότητα (πχ. ένα φιλί, μια αγκαλιά κα.) που θα βοηθήσει το παιδί να προσαρμοστεί. Ο γονέας θα πρέπει να απομακρυνθεί δείχνοντας στο παιδί ότι του δείχνει εμπιστοσύνη να διαχειριστεί τη νέα αυτή κατάσταση. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να κατανοήσουν ότι το άγχος αποχωρισμού είναι ένα φυσιολογικό στάδιο. Καθοριστικό ρόλο σε όλο αυτό διαδραματίζει η εμπιστοσύνη που θα δείξουν οι γονείς στο παιδί τους καθώς και η διαχείριση των δικών τους συναισθημάτων. Ας μην ξεχνούμε πως πίσω από ένα παιδί με άγχος αποχωρισμού συνήθως κρύβεται ένας γονέας που έχει και ο ίδιος το άγχος αποχωρισμού και δυσκολεύεται να χειριστεί την όλη κατάσταση.

Διαβάστε επίσης: 

Πρώτη φορά κατασκήνωση: Λίστα με τα απαραίτητα εφόδια!